KELAGAYİ / KELAĞAYİ Nedir?

Kelağayı, Azerbaycan'da kadınlar için dört köşeli ipek iplikten yapılan baş örtüsüdür. Azerbaycan'ın batı bölgesinde kelağayıya bazen çargat da denir. 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında  Azerbaycan'ın geleneksel kelağayıcılık merkezleri, özellikle Rusya'dan ithal edilen düşük maliyetli fabrika mallarının yaygınlaşması sonucunda ve çeşitli siyasi ve sosyo-ekonomik nedenlerden dolayı ürün kalitesinden ödün vermemek ve geleneksel yöntemler ile yapım aşamasını sürdürebilmek için bu işe gönül veren üreticiler üretim yerlerini değiştirdi ve kelağayının üretimi sadece iki merkezde Bascal ve Gence'de yoğunlaştı.

Azerbaycan'da kelağayının üretimi eski zamanlardan beri bilinmektedir. Bazı kaynaklar, kadınların modern kelağayılara benzer başörtüsü kullanımının MÖ V-VI yüzyıllarda İran Kralı 1. Darius dönemindeki  saray kadınları arasında yaygın olduğu belirtmektedir. 10. yüzyılda yazılan Hudud el-alem adlı eserdeki coğrafi inceleme sonucunda, kelağayının Barzand'da üretildiğini kayıt edilmiştir.

Orta Çağ'da Azerbaycan'da kelağayı üreten küçük işletmeler mevcuttu.[1] Tarihçi Mais Jafarov'a göre kelağayı başta bireysel olarak imal edilse de sonradan kelağayı üreten özel işletmeler ortaya çıktı.

George Forster'in 1784 raporuna göre Şirvan'dan Astrahan'a  400 ton kadar ipek gönderildi. Doğa koşulları göz önünde bulundurulduğunda kullanılan ipeğin önemli bir kısmının Baskal'a ait olduğu ve kelağayının üretiminde önemli bir rol oynadığı kanıtlanmaktadır. O dönemde Gence Şuşa ve Şeki  ile birlikte Baskal, Azerbaycan'ın en büyük ipek merkezlerinden biriydi.

18. yüzyıldan beri dünya pazarında yer alan Baskal kelağayıları, Kafkasya'ya gelen gezginlerin seyahatnamelerinde yer aldı. 1862 yılında Azerbaycan'da bulunmuş Rus gezgini Pyotr Paşino  "Kafkazskiy vestnik" gazetesinde "Baskal eyaletinde bir sarraf titizliğiyle dokunan kumaşlardan üretilen kelağayılar kendi sanatsal niteliklerine göre dönemin tekstil endüstrisi örneklerinin yanında hiç de geride kalmıyordu." demiştir.

2014'te kelağayı UNESCO'nun Somut olmayan kültürel miras listesine dahil edilmiştir.